Ở bài viết tuần trước chúng ta đã tìm hiểu về Những lưu ý khi thiết kế Dashboard. Một phần nào các bạn đã hiểu được việc trực quan hóa dữ liệu không chỉ đơn giản là việc chuyển dữ liệu thành biểu đồ một cách tự phát và không có quy tắc mà đòi hỏi việc người tạo ra Dashboard phải có kiến thức cơ bản về thiết kế. Hiểu rõ tại sao một số kỹ thuật trực quan hóa dữ liệu lại hoạt động tốt hơn so với các phương pháp khác nhờ có kiến thức về tâm lý học. Bài viết này sẽ giới thiệu tới độc giả một trong số những nguyên tắc phổ biến nhất khi thiết kế Dashboard, đó là Nguyên tắc Gestalt.

Gestalt là một khái niệm được sử dụng trong lĩnh vực tâm lý và nghệ thuật thị giác, có nguồn gốc từ tiếng Đức. Khái niệm này chỉ ra rằng toàn bộ của một hình ảnh thiết kế sẽ mang lại ấn tượng đậm hơn, mạnh mẽ hơn so với các thành phần riêng lẻ.

Các nguyên tắc Gestalt bao gồm Similarity, Proximity, Closure, Continuity, Symmetry, Enclosure, Connection. Những nguyên tắc này mô tả cách não người xử lý và hiểu thông tin hình ảnh, tạo nên những mô hình và mối quan hệ giữa các yếu tố khác nhau. Việc hiểu và áp dụng những nguyên lý này không chỉ là chìa khóa để tạo ra hình ảnh hấp dẫn mà còn là cách để truyền đạt thông điệp một cách hiệu quả, đặc biệt là đối với những người hoạt động trong lĩnh vực thiết kế đồ họa, trực quan hóa dữ liệu, và nghệ thuật sáng tạo. 

1. Enclosure

Enclosure là một kỹ thuật trong thiết kế đồ họa để nhóm các yếu tố lại với nhau bằng cách đặt một đường viền hoặc tô màu xung quanh chúng. Mục tiêu của kỹ thuật này là tạo ra một sự phân biệt rõ ràng giữa nhóm các đối tượng và các đối tượng xung quanh, giúp người xem dễ dàng nhận biết và hiểu rõ hơn về mối quan hệ giữa chúng.

Ứng dụng của Enclosure rất đa dạng trong thiết kế đồ họa và biểu đồ dữ liệu. Ví dụ, bạn có thể sử dụng Enclosure để nhóm các chỉ số quan trọng lại với nhau trên một bảng điều khiển, hoặc để làm nổi bật một phần của biểu đồ. Nó giúp tạo ra sự tổ chức và tăng cường khả năng truyền đạt thông điệp của biểu đồ hoặc đồ thị.

2. Similarity

Khi thiết kế Dashboard, các đối tượng cùng màu sắc, kích thước, hình dạng và hướng giống nhau sẽ có xu hướng về cùng một nhóm. Xu hướng đó cũng là một phần của Nguyên tắc Gestalt. Chúng ta liên kết các biến phân loại với đặc điểm như màu đỏ thể hiện sự thua lỗ trong doanh số hoặc là giảm (mang ý nghĩa tiêu cực), màu xanh thể hiện cho lợi nhuận (mang yếu tố tích cực)...

Similarity không chỉ giúp nhóm các đối tượng lại với nhau, mà còn có thể được sử dụng để tạo sự nhấn mạnh bằng cách làm cho một đối tượng khác biệt so với nhóm còn lại. Nó cũng hỗ trợ trong việc tạo ra sự tương phản và trọng lượng hình ảnh. Màu sắc giống nhau có thể thu hút sự chú ý của người xem vào nội dung cụ thể trong bảng điều khiển, đồng thời giúp dễ dàng quét thông tin vì các yếu tố có màu sắc tương tự sẽ nổi bật.

3. Closure

Nguyên tắc này mô tả cách mắt của chúng ta có xu hướng điền vào những phần thiếu sót của một hình dạng quen thuộc. Khi đối mặt với các đối tượng mơ hồ có vẻ không đầy đủ, mở rộng và có hình dạng bất thường, chúng ta tự nhiên nhìn nhận chúng như là đóng hoặc là một tổng thể. Nguyên lý đóng khẳng định rằng chúng ta nhìn nhận các cấu trúc mở là đóng, hoàn chỉnh và đều đặn mỗi khi có cách để chúng ta làm điều này một cách hợp lý. 

Giống như logo của WWF trên đây, mặc dù các đường nét vẽ gấu trúc không đầy đủ. Tuy nhiên não bộ chúng ta đã vô thức điền thêm các đường nét để hoàn thiện một chú gấu trúc đáng yêu.

Nguyên tắc này có thể được áp dụng trong việc nhìn nhận cấu trúc tổng thể trong các bảng điều khiển, đặc biệt là trong thiết kế biểu đồ. Ví dụ, nguyên lý này giải thích tại sao chỉ cần hai trục thay vì việc tạo đầy đủ các trục y và trục x là cần thiết trên một biểu đồ để xác định không gian mà dữ liệu xuất hiện.

4. Continuity

Continuity trong thiết kế Dashboard là một khía cạnh quan trọng giúp tạo ra sự mạch lạc và dễ hiểu trong cấu trúc thông tin. Nguyên tắc này áp dụng ý tưởng rằng những yếu tố hình ảnh hướng đến một hướng liên tục thì có xu hướng được nhóm lại cùng nhau thành một đơn vị tổng thể.

Trong thiết kế Dashboard, điều này có thể thể hiện thông qua việc sắp xếp các yếu tố như dữ liệu, biểu đồ, hoặc các phần tử trực quan khác sao cho chúng tạo ra một dãy liên tục. Điều này giúp người dùng dễ dàng theo dõi và hiểu thông tin, mà không gặp phải sự gián đoạn hoặc phân mảnh.

5. Connection

Nguyên tắc kết nối trong thiết kế Dashboard có thể được ứng dụng để tạo ra các liên kết mạch lạc giữa các yếu tố khác nhau trong giao diện, giúp người dùng dễ dàng nhận biết mối quan hệ và tương tác giữa chúng. Có rất nhiều thiết kế Dashboard được ứng dụng nguyên tắc này như: Biểu đồ Flowchart, Biểu đồ tổng hợp (Composite Chart), Biểu đồ Đường thời gian (Time Series Chart), Biểu đồ Treemap…

6. Proximity

Nguyên tắc gần nhau được sử dụng trong Dashboard có ứng dụng quan trọng tạo ra giao diện trực quan và dễ hiểu. Khi các đối tượng được đặt gần nhau, chúng ta có xu hướng nghĩ rằng chúng thuộc về cùng một nhóm. Điều này là cách đơn giản nhất để liên kết dữ liệu mà bạn muốn người dùng nhìn thấy cùng nhau. 

Sự đặt các đối tượng gần nhau cũng có thể khiến người dùng tự động di chuyển ánh mắt từ trái sang phải và/hoặc từ trên xuống dưới, giúp họ tự nhiên theo dõi thông tin trên dashboard.

7. Symmetry

Nguyên tắc Symmetry giúp tạo ra sự ổn định và trật tự trong giao diện Dashboard. Các yếu tố được đặt đối xứng tạo ra một cảm giác vững chắc và có tổ chức, giúp người dùng dễ dàng theo dõi thông tin.

Symmetry giúp truyền đạt thông tin một cách nhanh chóng và hiệu quả. Các yếu tố đối xứng thường làm cho người dùng dễ dàng nhận biết và hiểu thông tin mà dashboard đang muốn truyền đạt. Thiết kế với nguyên tắc Symmetry giúp tạo ra giao diện đẹp mắt và hài hòa. Sự đối xứng thường được liên kết với sự đẹp và ấn tượng, tăng cường trải nghiệm người dùng và giảm thiểu sự phân tâm.

Các nguyên tắc Gestalt trong thiết kế Dashboard không chỉ giúp tạo ra sự tổ chức và cấu trúc trong giao diện mà còn góp phần vào việc truyền đạt thông tin một cách rõ ràng và dễ hiểu. Sự kết hợp của các yếu tố như màu sắc, hình dạng, và đường nét theo các nguyên tắc này tạo nên một giao diện Dashboard không chỉ mạch lạc về mặt thông tin mà còn thu hút về mặt thị giác. Điều này cho thấy, hiểu biết về tâm lý học hình ảnh và nghệ thuật thị giác là cần thiết để thiết kế hiệu quả, đặc biệt trong lĩnh vực thiết kế đồ họa và trực quan hóa dữ liệu. Bằng cách áp dụng các nguyên tắc Gestalt, người thiết kế có thể tối ưu hóa trải nghiệm người dùng, tạo ra một giao diện mạch lạc, ổn định và thú vị, đồng thời tăng cường khả năng giao tiếp và truyền đạt thông tin qua giao diện của Dashboard.